Schuldenzorgvrij Nederland PACT II - 7 juni 2022

In oktober 2020 werd op Paleis Noordeinde PACT I ‘Naar een schuldzorgvrij Nederland’ bekrachtigd. Een groot aantal gemeenten en private partijen heeft zich toen gecommitteerd om één van de vijf door SchuldenLabNL geselecteerde schuldhulpmethoden te implementeren. En aan die belofte hebben we de afgelopen twee jaar hard gewerkt. Samen met wethouders, vertegenwoordigers van overheidsorganisaties, de bankensector, woningcorporaties, verzekeraars, energieleveranciers en vele anderen.

Vandaag, 7 juni, kijken we naar de behaalde resultaten en blikken we vooruit. Dat doen we tijdens de PACT II bijeenkomst, georganiseerd door SchuldenlabNL in samenwerking met ING. Carola Schouten (Minister Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) en ruim 150 gasten, zoals wethouders en bestuurders van publieke en private partijen zoals de Nederlandse Vereniging van Banken, ING, KNVB, Deloitte, VNO-NCW, de grote energiemaatschappijen, CAK, NVVK, Belastingdienst en Ministeries waren aanwezig. En uiteraard de 8 schuldenhulpmethoden zelf. Koningin Máxima, erevoorzitter van SchuldenlabNL, kijkt online mee.

‘SchuldenlabNL gaat niet om eigen projecten’, trapt Gerrit Zalm (voorzitter Stichting SchuldenlabNL) officieel het programma af. ‘Het gaat om het inzetten van bewezen, effectieve methoden en die, samen met private en publieke partijen, opschalen. De afgelopen twee jaar hard is er hard gewerkt aan opschaling. Vandaag ligt de focus op de impact. Hopelijk is die zo overtuigend dat nog meer partijen mee gaan doen.’

Steven van Rijswijk, CEO ING Group, onderstreept deze boodschap en benadrukt de noodzaak om te werken aan financiële duurzaamheid. ‘De helft van alle huishoudens in Europa heeft moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Een derde is niet in staat om onverwachte financiële tegenslagen op te vangen en 40% spaart niet voor een pensioen. Dit moeten we gezamenlijk oppakken, net als het klimaatprobleem. Door op te schalen, kunnen we met z’n allen grote stappen maken.’

Impact schuldhulpmethoden

De schuldhulpmethoden hebben niet alleen een positief effect op het leven van mensen met geldzorgen, maar ook op de maatschappelijke kosten die aan het schuldprobleem verbonden zijn. ING en Deloitte onderzochten, in opdracht van SchuldenlabNL, de financiële en maatschappelijke impact ervan. ‘Iedere methode grijpt op zijn eigen wijze in op de kosten die het hebben van schulden met zich meebrengt’, weet Menno ter Wal (Deloitte). Zo werkt de Doorbraakmethode vooral kostenbesparend in de gemeentelijke regelingen. En zorgt de Nederlandse Schuldhulproute ervoor dat de ‘dure’ schuldperiode en langdurige ‘zoektocht’ wordt verkort.

De conclusie die voortkomt uit de metingen: het werkt! De aanpak van de methoden blijkt effectief. Maar: hoe meer partijen meedoen, hoe groter de impact. En: meten is weten. ‘Door de impactmetingen te verbeteren, worden de voordelen om aan te sluiten inzichtelijker’ aldus Bart Nieuwstraten (ING). Komende tijd zal ook de impact van de nieuw aangesloten methoden (Plinkr Hub, ‘Hoe word je rijk?’ en Over Rood) worden gemonitord.

Verdere opschaling schuldhulpmethoden

Vervolgens is het de beurt aan de acht schuldhulpmethoden om hun plannen voor de toekomst kort toe te lichten.

• Nederlandse Schuldhulproute We willen mensen eerder gaan bereiken, onder andere door in te zoomen op de groeiende energiearmoede. Bovendien willen we alle gemeenten in Nederland laten aansluiten. Hierin kunnen we mogelijk sneller verlichting bieden voor meerdere doelgroepen door onze samenwerking met de Voorzieningenwijzer te intensiveren.
• De Voorzieningenwijzer zorgt ervoor dat het sociaal vangnet werkt. Door de bestaande voorzieningen inzichtelijk te maken en te helpen bij het aanvragen. Dit voorkomt stress en schulden. Landelijke opschaling is nodig zodat we het netwerk met partners die landelijk werken, zoals banken, scholen en werkgevers kunnen aanhaken. Daarmee vergroten we ons bereik en kunnen we meer mensen zo vroeg mogelijk passende ondersteuning bieden.
• ‘Hoe word je rijk? geeft kwetsbare jongeren tools om schulden na hun 18e levensjaar te vermijden. Een recente impactmeting wees uit dat het programma effect heeft. Na 1 uur les steeg het handelingsbegrip en de kennis met 2 punten op een schaal van 1 tot 10. Ook nam de actiebereidheid toe met 88%. De leerlingen snappen het, weten wat ze moeten doen en gaan het ook doen. ‘Hoe word je rijk?’ is helemaal klaar om op te schalen en gaat graag met gemeenten in gesprek.
• Plinkr Hub is gericht op mensen die uitstromen uit de bewindvoering. Plinkr Hub biedt een gestructureerd traject waardoor uitstromen wel lukt en de kans op terugval afneemt. Op dit moment zijn 12 gemeenten aangesloten. Plinkr Hub gaat nu op hun verzoek ook aan de slag met trajecten voor budgetbeheer en voor statushouders.
• Over Rood begeleidt ondernemers met geldzorgen in aanvulling op/samenwerking met bestaande dienstverlening van de gemeente. Over Rood werkt met ervaringsdeskundigen die nu andere ondernemers coachen. Dat schept vertrouwen. Inmiddels zijn meer dan 1000 ondernemers geholpen, en dat aantal moet groeien.
• De Doorbraakmethode geeft professionals instrumenten om maatwerk te kunnen leveren waar dat nodig is en stelt daarbij het perspectief van de inwoner centraal met als doel te investeren in diens bestaanszekerheid. Er zijn al 2700 professionals getraind. Maar er zijn naar schatting tien- tot vijftienduizend professionals in wijkteams die ook geholpen zouden zijn met de Doorbraakmethode. Er valt dus nog heel veel te doen.
• Het Jongeren Perspectief Fonds is een tweejarig programma waarin jongeren schuldenvrij worden gemaakt én worden geholpen met problemen op andere leefgebieden. Door middel van een Social Impact Bond financieert de stichting JPF gemeenten voor in de aanpak. Na 2 jaar, als de baten en effecten zijn opgetreden betaalt de gemeente terug aan de stichting. Het JPF wil graag opschalen. De ambitie: 2500 jongeren helpen in 2025, in ongeveer 52 gemeenten.
• Collectief Schuldregelen zorgt ervoor dat het schuldregelproces drastisch wordt verkort; van enkele maanden naar enkele weken of zelfs dagen. Momenteel zijn 165 gemeenten en 30 grote schuldeisers al aangesloten. In de toekomst hoopt Collectief Schuldenregelen alle gemeenten en nog meer schuldeisers aan boord te hebben.

Interview wethouders

Na de pitches komen twee wethouders aan het woord. Hoe ervaren zij de impact van de schuldhulpmethoden en wat kan een volgende stap zijn?

Arjen Maathuis, wethouder gemeente Almelo, is blij met de initiatieven. ‘Als middelgrote gemeente hebben we te weinig capaciteit om dit zelf te regelen. We hebben nu vijf methoden geïmplementeerd. Het heeft versnelling gebracht; dankzij de tools kunnen we nu de handen uit de mouwen steken.’

In de gemeente Breda zijn inmiddels vier methoden geïmplementeerd, vertelt wethouder Boaz Adank. ‘Het zijn goede initiatieven, maar er is meer nodig in de strijd tegen de versnippering, bijvoorbeeld een centrale wet. We moeten nog meer gaan doen.’

Maathuis is het met hem eens en maakt zich ook zorgen over het arbeidstekort waardoor opschalen onder druk komt. Daar ligt echt een gezamenlijke opgave waar we als gemeenten en Rijk samen de schouders onder moeten zetten.

Toespraak Minister Schouten

En dan is het woord aan Carola Schouten. De minister bekent dat ze zich een beetje schaamt: ‘Jullie zijn het systeem, waar ik verantwoordelijk voor ben en dat niet goed functioneert, aan het repareren.’ Ze ziet het als een appèl richting de politiek om anders naar schuldhulpvraagstuk te kijken. ‘Maar,’ voegt ze eraan toe, ‘dat kost tijd.’ In de tussentijd is het belangrijk om door te gaan met de initiatieven van SchuldenlabNL. Vooral preventie is daarbij belangrijk. Want hoe kan het dat jongeren van 18 jaar soms al 10.000 euro schuld hebben? Dat mensen 7 jaar onder bewindvoering staan?

‘We zijn er nog niet en ik heb u nodig,’ zegt de minister. ‘Pak ook het schaamtevraagstuk op. Het taboe moet doorbroken worden, anders komen we niet uit deze situatie.’ Mensen wachten nu veel te lang met het vragen om hulp, met alle gevolgen van dien. We hebben allemaal wel een keer hulp nodig gehad. Daar moeten we open over zijn, dan kunnen we het taboe eraf krijgen, denkt de minister. ‘Zo kunnen we mensen eerder helpen en hebben we alle methodes op een dag niet meer nodig.’

Hoe nu verder?

Het is prachtig om te zien hoeveel impact het project al heeft. Maar we zijn er nog lang niet. Hoe nu verder?

Volgens Ruud van Dusschoten (CEO ING Nederland) ligt de volgende stap bij preventie, het stimuleren van financiële gezondheid. Een kwart van de Nederlandse huishoudens is financieel ongezond. Nog eens een kwart is financieel kwetsbaar. ‘Daar willen we als bank een rol spelen. Door meer inzicht te geven en bijvoorbeeld sparen te stimuleren in de mobiel bankieren-app.’ Ook zou generatie-Z meer aandacht moeten krijgen. ‘Jongeren krijgen een overload aan financiële complexiteit over zich heen als ze 18 worden. Ook daar kunnen we helpen door bijvoorbeeld meer inzicht te geven.’

Medy van der Laan (voorzitter Nederlandse Vereniging van Banken) is het daarmee eens. ‘Kwetsbare jongeren, maar zeker ook “luxe kinderen” hebben weinig financieel bewustzijn en lopen daardoor risico’s wanneer ze ouder worden.’ We zouden nationale doelen moeten stellen, denkt ze. Banken kunnen veel mensen bereiken. Maar eigenlijk zou de totale samenleving de verantwoordelijkheid moeten dragen. Het thema wordt wel steeds actueler. ‘De bodem is vruchtbaarder dan ooit om grotere stappen te gaan zetten.’

Slotwoord koningin Máxima

Het slotwoord komt van Koningin Máxima. Zij benadrukt nog eens hoe belangrijk het is dat de mensen centraal gesteld worden. Maar het is ook nodig om het systeem te repareren. De urgentie is nog steeds groot. ‘We hebben 1.4 miljoen huishoudens met problematische schulden. 1.2 miljoen daarvan is niet bekend bij de schuldhulpverlening,’ vertelt de koningin. ‘We moeten alles op alles zetten om ook hen te bereiken.’ Het opschalen van goede schuldhulpmethoden heeft veel voordelen: ‘het scheelt geld, het scheelt mankracht en het scheelt tijd. Maar vooral helpt het mensen met schulden sneller en beter uit de zorgen.’

We hebben al veel vooruitgang geboekt, vindt de koningin. Inmiddels zijn er 8 schuldhulpmethoden die elkaar goed aanvullen. En er zijn op dit moment 148 gemeenten die twee of meer succesvolle methoden gebruiken. Dat is 43%! ‘’ Dat is belangrijk,’ benadrukt ze. ‘Het duurt gemiddeld 5 jaar voordat een huishouden met problematische schulden aanklopt voor hulp. Er zijn dan inmiddels 14 tot 15 schuldeisers en de gemiddelde schuld bedraagt 43.000 euro. Waarvan twee derde additionele kosten zijn. Hoe eerder we problemen signaleren, hoe beter.’

De koningin sluit af met een oproep: ‘Wat zou het mooi zijn als over anderhalf jaar alle gemeenten kennis hebben kunnen maken met alle succesvolle methodes en er twee of meer zijn gaan toepassen. Daarom vraag ik u: deel uw ervaringen met collega’s in het land. En maak hen enthousiast om zich ook aan te sluiten. We zijn goed op weg. Er is heel veel werk te doen. Maar als we elkaar steunen en van elkaar leren, kunnen we veel mensen helpen.’

De dagvoorzitter bedankt Hare Majesteit voor haar toespraak en voor alle stappen die ze heeft gezet vanaf de start van dit project. ‘We zijn aan eind van prachtige middag gekomen,’ vervolgt hij. ‘We hebben laten zien dat het kan en werkt. Dat de methoden een no-brainer zijn. En dat er voorlopig nog genoeg werk aan de winkel is. Aan de slag!’ Met die woorden komt de plenaire sessie tot een einde.